مثل پدربزرگ‌ها… پیر است و خسته، از راه طولانی همه‌ی این‌سال‌ها. اما هنوز جاری…. قناتها را می‌گویم. یک: قنات یا کاریز تونل‌هایی است که زیر زمین کنده می‌شود و آب از سفره‌های زیرزمینی در آن جریان پیدا می‌کند. این تونل‌ها رشته‌چاه‌هایی را که از چاه اصلی سرچشمه می‌گیرد، به هم ربط می‌دهد. تعداد و فاصله‌ی […]
یک:
قنات یا کاریز تونل‌هایی است که زیر زمین کنده می‌شود و آب از سفره‌های زیرزمینی در آن جریان پیدا می‌کند. این تونل‌ها رشته‌چاه‌هایی را که از چاه اصلی سرچشمه می‌گیرد، به هم ربط می‌دهد.
تعداد و فاصله‌ی چاه‌ها به وسعت قنات بستگی دارد. به چاه اصلی «مادرچاه» می‌گویند. قنات تا به سطح زمین برسد، مسیری طولانی را طی می‌کند. معمولاً از دامنه‌ی کوه آغاز می‌شود و به محل برداشت آب در بیابان می‌رسد. به دهانه‌ی قنات در سطح زمین دهانه‌ی کاریز، سرقنات یا مظهر می‌گویند.
دو:
در منطقه‌ی خشک و بیابانی، مثل کشور ما، تأمین آب برای کشاورزی و آشامیدن همیشه دل‌مشغولی مهم آدم‌ها بوده است. با اختراع قنات به‌دلیل وجود قناتها و در نتیجه آب، معماری خاص کویر به‌وجود آمد و سازه‌هایی برای مدیریت و ذخیره‌ی آب؛ آب‌انبارها، یخچال‌ها، آسیاب‌ها، حمام‌ها، پایاب‌ها و…
حفر قنات بدون ابزار و امکانات پیش‌رفته از دشوارترین مشاغل بوده است و مقنی‌های بسیاری به دلیل کمبود اکسیژن در دل زمین یا ریزش دیوارهای قنات، جان خود را از دست می‌دادند.
قنات جوپار، باغ شازده، ماهان/ عکس‌ها: س. ه. راشدی، سایت سازمان یونسکو
سه:
حالا قناتها در جایگاه بیستمین اثر ثبت‌شده‌ی ایران در فهرست جهانی یونسکو جای گرفته‌اند؛ ۱۱ قنات به نمایندگی از همه‌ی قنات‌های ایران. عمر این قناتها بین ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال است، هنوز زنده‌اند و هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند.
چهار:
این فهرست قنات‌هایی است که به ثبت رسیده‌اند:
قنات قصبه‌‌ی گناباد (استان خراسان رضوی) با بیش از ۳۰۰ متر عمق به عمیق‌ترین قنات ایران مشهور است.
قنات زارچ (استان یزد) طول آن بیش از ۸۰ کیلومتر است و آن را طولانی‌ترین قنات ایران می‌دانند.
قنات گوهریز جوپار (استان کرمان) زیستگاه ماهی کور است. طول آن بیش از سه‌هزار متر است و ۱۲۹ حلقه چاه دارد.
قنات بلده‌‌ی فردوس (استان خراسان جنوبی) ۱۶ رشته و دو چشمه و مقداری آب سرگردان دارد.
قنات مون در اردستان (استان اصفهان) تنها قنات دو طبقه‌ی جهان است و در آن دو رشته آب دو کیلومتر به موازات هم جریان دارند. این دو رشته در مرحله‌ی آخر به هم می‌رسند و از زمین بیرون می‌آیند.
قنات‌های وزوان و مزدآباد میمه (استان اصفهان) دارای سد زیرزمینی هستند و آب را در فصولی که کشاورزان نیاز به آب ندارند، ذخیره می‌کنند.
قنات‌های اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات در بم (استان کرمان)، قنات ابراهیم‌آباد اراک (استان مرکزی) و قنات حسن آباد مشیر در مهریز (استان یزد)، بقیه‌ی قنالت‌های ثبت‌شده در این فهرست هستند.
قنات ابراهیم‌آباد، اراک
پنج:
میراث جهانی یونسکو یک پیمان بین‌المللی است و موضوعش حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر که اهمیتی جهانی دارند.
ثبت یک اثر در این فهرست سبب می‌شود سازمان ملل برای نگه‌داری و مرمت از اثر حمایت کند و توجه باستان‌شناسان و پژوهشگران را برای تحقیق به آن جلب می‌کند.
نظرات