شرایط بحرانی آب‌های زیرزمینی حوضه آبخیز دشت میمه

2019-05-14
440 بازدید

شرایط بحرانی آب‌های زیرزمینی حوضه آبخیز دشت میمه: محمد تقی معینیان : دشت میمه، دشتی است صاف و کم شیب به وسعت ۰۰۰/۷۰۰/۱ (یک میلیون و هفتصد هزار هکتار) در دامنه غربی رشته کوه کرکس، از بلندی‌های مرکزی ایران که از سه طرف به وسیله رشته کوه‌های کم ارتفاع و به هم پیوسته محدود گردیده […]

download

شرایط بحرانی آب‌های زیرزمینی حوضه آبخیز دشت میمه:

محمد تقی معینیان : دشت میمه، دشتی است صاف و کم شیب به وسعت ۰۰۰/۷۰۰/۱ (یک میلیون و هفتصد هزار هکتار) در دامنه غربی رشته کوه کرکس، از بلندی‌های مرکزی ایران که از سه طرف به وسیله رشته کوه‌های کم ارتفاع و به هم پیوسته محدود گردیده است.
مساحت کل حوضه آبخیز اعم از نواحی کوهستانی، دشتی و دامنه ارتفاعات حدود ۰۰۰/۷۰۰/۱ هکتار است که حدود ۰۰۰/۵۷۵ هکتار آن را مناطق کوهستانی سنگلاخی و ۰۰۰/۱۲۵/۱ هکتار آن را مناطق دشتی شامل طبقات آهکی و شیستی و رسوبات دریاچه‌ای دوران چهارم زمین شناسی تشکیل می‌دهند. در صورتی که شهر میمه را در مرکز این حوضه تصور کنیم این حوضه در راستای شیب زمین (شمالی-جنوبی) به دو زیرحوضه تقسیم می‌گردد که زیرحوضه اول :دشت‌ها و ارتفاعات شمالی شهر میمه را تشکیل می‌دهند و زیرحوضه دوم: ارتفاعات دشت‌های شرقی و جنوبی و بخشی از دشت‌های غربی را تشکیل می‌دهند.
زیرحوضه اول را ما حوضه آبریز شهر میمه می‌نامیم، از کوه گرکش کامو، دامنه‌های غربی این کوه، کوه سفید جوشقان قالی و ارتفاعات قرقچی و بخشی از ارتفاعات شمال غربی این دشت شروع و به شهر میمه ختم می‌شود. این زیر حوضه حدود ۱۳۲۷۰۰ هکتار وسعت دارد که حدود ۸۶۳۵۰ هکتار آن را مناطق کوهستانی و ۵۶۳۵۰ هکتار مابقی را مناطق مسطح دشتی تشکیل می‌دهند.
ارتفاع متوسط این حوضه به ویژه در بستر دشت و شهر میمه ۱۹۶۵ متر از سطح آب‌های آزاد است و بعنوان بلندترین دشت استان اصفهان شناخته شده است. (اراضی مستعد کشاورزی که در حال حاضر در شهر میمه زیر کشت قرار دارد کلاً ۳۰۰۰ هکتار است که ۱/۱ درصد کل مساحت حوضه آبخیز دشت میمه را تشکیل می‌دهد) آب مورد استفاده برای آبیاری این اراضی کلاً از آب‌های زیرزمینی دشت‌های شمالی شهر میمه تأمین می‌گردد.
به صورت میانگین مقدار نزولات جوی در کل حوضه آبخیز دشت میمه در سال حدود ۱۰۰ میلیون متر مکعب است که حدود ۶۰ درصد آن مربوط به حوزه آبریز شمالی شهر میمه است.
بر اساس مطالعات اداره کل منابع آب‌های زیرزمینی استان، به نظر می‌رسد از ۱۰۰ میلیون متر مکعب بارندگی سالیانه حوضه آبریز دشت میمه، حدود ۳۰ میلیون متر مکعب در زمین نفوذ و آب‌های زیرزمینی را تأمین و مابقی یا تبخیر می‌شوند یا در سطح زمین جاری و به صورت سیلاب از این منطقه خارج می‌شوند. از این ۳۰ میلیون متر مکعب حدود ۱۳ تا ۱۴ میلیون متر مکعب آن فقط در دشت‌های شمالی شهر میمه در زمین نفوذ و به عنوان تنها منابع تغذیه کننده آب‌های زیرزمینی این منطقه می‌باشند.
پس از تأمین آب شرب شهرهای میمه و وزوان و روستاهای مستقر در دشت میمه از رودخانه زاینده رود، به حجم آب‌های نفوذشونده باید ۳۵ درصد آب‌های شرب این شهرها و روستاها را هم افزود.( )
کارشناسان سازمان آب‌های زیرزمینی عقیده دارند از ۳۰ میلیون متر مکعب آب‌های نفوذی در خاک‌های دشت میمه، حدود ۱۶۶۵۵۰۰ متر مکعب به وسیله ۱۷ رشته قنات و حدود ۱۰۷۹۲۰۰۰ متر مکعب، توسط ۳۲ حلقه چاه عمیق و حدود ۴۲۲۳۰۰ متر مکعب به وسیله ۱۵ حلقه چاه نیمه عمیق و حدود ۲۰۵۰۰ متر مکعب به وسیله دو چشمه بر روی زمین جاری می‌شوند. در مجموع در سال ،حدود ۱۲۹۰۰۳۰۰ متر مکعب آب از دشت میمه برداشت می‌شود که ۷/۱ میلیون متر مکعب میزان برداشت از میزان آب‌های نفوذی در زمین‌های این دشت بیشتر است. یا به عبارتی میزان آب‌های نفوذی سالیانه در خاک‌های این دشت حدود ۷/۱ میلیون متر مکعب کمتر از میزان آب برداشتی است. از طرفی حدود ۱۷۰۰۰۰۰۰۰ متر مکعب آب‌های دشت میمه در عمق ۳۰۰ تا ۲۵۰ متری در زیر لایه‌های آهکی و مارنی قرار دارد که استخراج آنها هزینه‌بر است. ازطرف دیگر،این آب‌های عمیق به نظر می رسد دارای املاح جیوه، گوگرد، گچ و آهک باشند وتازمانی که گمانه زنی نشود وکیفیت این آبها مشخص نشود نمی شودبرای بهره برداری آنها برنامه ریزی یا در برنامه ریزی های توسعه ای به امید آنها نشست .
در سال‌های اخیر برداشت بیشتر از ظرفیت ذخیره وفرونشست آب‌های زیرزمینی، باعث گردیده که آبدهی اکثر قنوات و چاه‌های نیمه عمیق و عمیق به شدت کاهش یابد ،ومی رود تابه زودی نشست زمین وخشگ شدن اکثر قنوات وچاههای عمیق ونیمه عمیق شروع شود پیش بینی کارشناسان سازمان آبهای زیر زمینی حکایت از آن دارد که تا۱۵ سال آینده یک سوم قنوات وچاههای کشاورزی منطقه خشگ خواهد شد .حال باید چه کرد؟درشهر میمه از سه رشته قنات دورشته خشگ شدند آب تنها قنات باقی مانده (قنات مزدآباد هم شدیدا کاهش یافته است)وطی ۱۰ سال دبی خروجی آن از ۱۱۰ لیتر درثانیه به ۸۵ لیتر درثانیه رسیده است. در صورتی که برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی دشت میمه همچنان بدون نظارت وکنترل ادامه یابد حداقل طی دو دهه آینده قنات مزد آباد هم خشگ خواهد شد و(قناتی که عامل مدنیت وعمران وآبادانی شهر میمه طی صدها وهزاران سال بوده وصدها نسل رابه خود متکی کرده است ،برای همیشه خشگ واز دهانه آن بجای آب حیات بخش ،حسرت وآه خارج خواهد شد.) آقای آذرپی بخشدار قبلی درسالهای ۹۶ و۹۷اقدامات ارزشمندی برای تغییرروش آبیاری از غرق آبی به قطره ای ولوله کشی مسیر انتقال آب درمزارع شرقی شهر انجام دادند. (چاههایی که بیشترین سهم رادرکاهش وهدر دادن آبهای زیر زمینی دشت میمه دارند) تلاشهای وی برای کاهش شرایط خطر ناک وبحرانی آبهای زیر زمینی دشت میمه قابل تقدیر است. امابرداشت بی رویه وآبیاری غرقابی وکشت محصولات غیر اقتصادی وآب بر به حدی شدید است که نیاز به یک بسیج عمومی دارد وکلیه مسئولین ادارات وارگانهای ذیربط ،شورای محترم کشاورزی وهیات مدیره چاههای کشاورزی شرقی شهر میمه. بایددر راستای تغییر کشت وتغییر کشاورزی سنتی به صنعتی ،تغییر شیوه کشت وآبیاری،کاهش سطح کشت بویزه، خوداری ازکشت صیفی جات ومحصولات آب بر اقدام نمایندوالا به زودی باغداری وکشاورزی میمه در شرایط خطر ناک وبحرانی از نظر منابع آبهای زیرزمینی قرار خواهد گرفت وبخش وسیعی از کشاورزی شهر میمه نابود خواهد شد.
(۱) در حال حاضر مصرف آب شرب شهر میمه در یک سال ۲۲۶۸۰۰ متر مکعب است که قبلاً توسط سه حلقه چاه عمیق تأمین می‌شد ولی در حال حاضر از رودخانه زاینده رود و دو حلقه چاه عمیق تأمین‌ می‌شود. پیش‌بینی می‌گردد در ۱۰ سال آینده میزان آب شرب مصرفی شهر میمه به ۳۰۴۵۶۰ متر مکعب برسد.
محمد تقی معینیان