روزنامه ی همشهری استان – ۳ قنات اصفهان در مسیر ثبت جهانی

2015-05-30
417 بازدید

توجه : این گزارش جزء ۳ خبر برتر روزنامه ی همشهری استان در روز جاری بوده است . ۳ قنات اصفهان در مسیر ثبت جهانی نویسنده: هاجر مرادی ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای خشک قرار دارد و این مساله لزوم استفاده از قنات‌ها را در ایران در گذشته بیش از پیش روشن می‌کند، به‌ویژه […]

محسن۲۲

توجه : این گزارش جزء ۳ خبر برتر روزنامه ی همشهری استان در روز جاری بوده است .

۳ قنات اصفهان در مسیر ثبت جهانی

نویسنده: هاجر مرادی

ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای خشک قرار دارد و این مساله لزوم استفاده از قنات‌ها را در ایران در گذشته بیش از پیش روشن می‌کند، به‌ویژه در شهرهایی که دسترسی به آب‌های سطحی نداشتند…

ایران به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای خشک قرار دارد و این مساله لزوم استفاده از قنات‌ها را در ایران در گذشته بیش از پیش روشن می‌کند، به‌ویژه در شهرهایی که دسترسی به آب‌های سطحی نداشتند. نیاکان ما از این فن مهندسی به منظور دخیره آب برای تابستان و بهار بهره‌برده‌اند و به تبع مردم شهری مانند میمه نیز که در حاشیه کویر قرار گرفته، اقدام به ساخت قنات‌هایی کرده‌اند که در میان آنها قنات مزدآباد میمه و وزوان جزو شاهکارهای مهندسی به شمار می‌روند. چندی پیش فریدون الهیاری، مدیرکل سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان خبر از ثبت جهانی ۳ قنات داد.محسن فخریان، پژوهشگر، که تحقیقات خود در زمینه قنات‌های بخش میمه از سال ۱۳۸۸ آغاز کرده است، می‌گوید: بخش میمه ۳۶ رشته قنات دارد که بنا به دلایل مختلف بعضی از آنها خشک و بعضی جاری است. قنات‌های مزد‌آباد میمه و وزوان به دلیل داشتن سد زیرزمینی در داخل کوره قنات (تنها قنات‌های دارای سد در ایران) و قنات مون اردستان به دلیل دو طبقه بودن از دیگر قنات‌ها متمایز هستند.وی می‌افزاید: قنات مزد‌آباد میمه و قنات وزوان به دلیل متمایز بودن قابل مطالعه هستند و من نیز انجام مطالعات بیشتر در مورد این قنات‌ها را پیشنهاد دادم که مورد توجه کمیسیون ملی یونسکو و مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب ایران قرار گرفت. سرانجام با پیگیری‌های انجام شده، این مطالعات در اردیبهشت ماه ۸۹ با محوریت مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی ایران آغاز شد.

ثبت جهانی قنات‌ها در سال ۲۰۱۶

فخریان در مورد ویژگی‌های این قنات‌ها می‌گوید: از ویژگی‌های قنات مزد‌آباد می‌توان به ۱۸ کیلومتر طول، سه رشته‌ای بودن، ۳ سد زیرزمینی و ۷۲‌متر عمق مادر چاه پرداخت و همچنین قنات وزوان نیز ۱۸۰۰ متر طول، یک رشته و یک سد زیرزمینی دارد. ساختار این سدها در دو قنات گفته شده به این صورت است که با سنگ و ساروج در یکی از میله‌های چاه قنات و با ایجاد یک سازه مقاوم جلوی آب را در فصل زمستان می‌گرفتند و در نتیجه سطح آب در زمستان بالا رفته و بعد در فصل بهار اقدام به باز کردن دریچه‌های سد می‌کردند، به این‌ترتیب آب به چرخه باز می‌گشت.این سازه‌های آبی شاهکار مهندسی معرفی شدند و به نظر فخریان این همان دلیلی است که آنها را به سمت ثبت جهانی برده است.وی اضافه می‌کند: پرونده ثبت این دو قنات با همکاری محمدحسن طالبیان، رئیس وقت دفتر ثبت آثار جهانی انجام شد و در مرحله اول قنات مزدآباد میمه و قنات وزوان در لیست ۲۰ قنات برتر کشور قرار گرفت و در مرحله بعد قنات مون اردستان نیز اضافه شد.

خوشبختانه پرونده این قنات‌ها برای ثبت جهانی در سال ۲۰۱۶ به یونسکو ارسال شده است.

نامعلوم بودن زمان ساخت قنات‌ها

فخریان می‌گوید: زمان ساخت قنات‌های مزدآباد میمه و وزوان دقیقاً مشخص نیست و تعیین قدمت آنها نیازمند مطالعات بیشتری است. ولی مقطع حلقه‌های چاه‌های این دو قنات، مستطیل شکل است و این شکل مقطع معروف به چاه‌های گبری است که به زمان پیش از اسلام باز می‌گردد.

ابهام در وظیفه نگهداری از قنات‌ها

این شاهکارهای مهندسی تاکنون از سوی مردم، شهرداری و بخشداری میمه که در احیای قنات‌ها به‌صورت خود‌جوش و بدون هیچ‌گونه چشمداشتی تلاش کرده‌اند، حفظ و نگهداری شده است. محسن فخریان می‌گوید: پیش از این سازمان میراث فرهنگی با وجود مکاتبات فراوان هیچ‌گونه کمکی برای نگهداری از قنات‌ها به ما ارائه نکرده است. زمانی که برای جویا شدن از موضوع به سراغ سازمان میراث فرهنگی رفتیم، آنان شرکت آب منطقه‌ای را متولی این امر دانستند.

فقط نقاط کلیدی قنات‌ها مرمت می‌شوند

ناصر طاهری، معاونت میراث فرهنگی استان اصفهان می‌گوید: ما در آن منطقه رشته قنات‌های گسترده‌ای داریم که خیلی از آنها به دلیل توسعه‌های شهری و دخالت‌های انسانی از بین رفته و تعدادی از آنها هنوز دایر هستند.وی درباره وظیفه سازمان متبوع خود در خصوص حفظ و نگهداری این قنات‌ها می‌گوید: در واقع وظیفه حفظ و نگهداری قنات‌ها بر عهده شرکت آب منطقه‌ای استان است و سازمان میراث فرهنگی به لحاظ تاریخی وارد عمل می‌شود. اینکه می‌بینید اداره میراث به سمت قنات‌ها رفته، به این سبب است که آنها به‌عنوان آثار تاریخی به ثبت رسیده‌اند و تا قبل از ثبت، در واقع اداره میراث وظیفه‌ای در قبال آنها نداشت.طاهری می‌گوید: اکنون با ثبت این قنات‌ها ضوابطی به لحاظ قانونی ایجاد شده که طبق آنها اداره کل میراث نسبت به تعیین حریم، مظهر، حفاظت عرصه و مسیر آنها اقداماتی را انجام دهد.وی درباره مرمت و بدنه‌سازی این قنات‌ها می‌افزاید: همان‌طور که می‌دانید مسیر یک قنات بسیار طولانی است و‌گاه از یک شهر تا شهری دیگر ادامه می‌یابد. به همین دلیل اداره میراث قادر به مرمت و بدنه‌سازی آن نخواهد بود، اما نقاط کلیدی آنها مرمت خواهند شد.

نگهداری از قنات‌ها وظیفه هیچ ارگانی نیست

با وجود اینکه اداره کل میراث فرهنگی، نگهداری از قنات‌ها را وظیفه شرکت آب منطقه‌ای می‌داند، محمد شفایی، مدیر روابط‌عمومی این شرکت در مورد وظیفه نگهداری از این قنات‌ها می‌گوید: وظیفه حفظ و نگهداری این آثار تاکنون بر عهده بهره‌برداران آن بوده و اداره آب منطقه‌ای به هیچ عنوان متولی این امر نیست.وی می‌افزاید: آب منطقه‌ای زمانی وارد عمل می‌شود که اقداماتی همچون کف‌شکنی، ادامه طول قنات، تعیین حریم قنات و لایروبی نیاز باشد. در واقع وظیفه حفظ و نگهداری این‌گونه آثار بر عهده هیچ ارگانی نیست!

اداره کل میراث دست به کار شود

به هر حال پس از ثبت جهانی این قنات‌ها اداره کل میراث فرهنگی باید از آنها نگهداری کند. فخریان در این‌باره می‌گوید: انتظار ما از سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان به‌عنوان متولی این قنات‌ها امر و کسی که بعد از ثبت این دو قنات داعیه‌دار این است که در اصفهان سه قنات به ثبت جهانی رسیده، این است برای بدنه‌سازی مظهر، مسیر و محدوده این با هدف سهولت استفاده گردشگران، اقدامات لازم را انجام دهد. من خود از چند سال پیش تاکنون مکاتبه‌ای مبنی بر لزوم بدنه‌سازی داشته‌ام که متأسفانه هنوز به جایی نرسیده است. بنابراین لازم است اداره کل میراث فرهنگی از نماینده خود در شهرستان شاهین شهر و میمه برای انجام این اقدامات حمایت کند.

  • زمان ساخت قنات‌های مزدآباد میمه و وزوان دقیقاً مشخص نیست و تعیین قدمت آنها نیازمند مطالعات بیشتری است. ولی مقطع حلقه‌های چاه‌های این دو قنات، مستطیل شکل است و این شکل مقطع معروف به چاه‌های گبری است که به زمان پیش از اسلام باز می‌گردد.