حمیدرضا سراجی – ضرب المثل ” کلک کندن ” چگونه آمده است ؟

2013-06-23
1099 بازدید

«کلکش را کندن» معنی استعاره‌ای عبارت بالا موقعی بکار میرود که کسیرا از بین برده یا از مؤسسه‌ایکه در آن کار میکرد اخراج کرده باشند. در چنین موارد و نظایر آن گفته میشود «بالاخره کلکش را کندند». این ضرب‌المثل در ازمنه گذشته و در دوران حکومت مطلقه وقتیکه یکی از مخالفان و سرکشان دستگاه را […]

«کلکش را کندن»

2

معنی استعاره‌ای عبارت بالا موقعی بکار میرود که کسیرا از بین برده یا از مؤسسه‌ایکه در آن کار میکرد اخراج کرده باشند. در چنین موارد و نظایر آن گفته میشود «بالاخره کلکش را کندند». این ضرب‌المثل در ازمنه گذشته و در دوران حکومت مطلقه وقتیکه یکی از مخالفان و سرکشان دستگاه را سرکوب کرده از بین میبردند بکار برده میشد ولی در حال حاضر ناظر بر کسی است که چون قصد تفتین و سعایت را داشته با اتخاذ تدابیر لازم نقشه‌هایش را برهم زنند و دفع شر کنند. عبارت «کلکش را کندن» که در اصطلاح عامیانه خیلی رایج است و مورد استعمال دارد بطور خلاصه کنایه از اینست که شخص مزاحم را از گردونه خارج کنند و بدینوسیله نقشه‌هایش را خنثی نمایند:

٭٭٭

کلک آتشدان گلی و سفالین است که آهنگرها از آن برای سرخ کردن فلزات استفاده میکردند تا بتوانند آهن و فلز گداخته را درون سندان و زیر چکش به هر شکلی که بخواهند دربیاورند. کلک مزبور به شکل تقریبی گلدانهای معمئلی ساخته میشد و در زیر آن سوراخی داشت که لوله دمیدن را از زیر زمین به آن وصل میکردند. آنگاه در داخل کلک مقداری آتش و بر روی آن ذغال‌سنگ یا ذغال چوب میریختند و با تلمبه مخصوصی از زیر کلک به آن میدمیدند تا ذغالها کاملاُ سرخ شود. سپس آهن مورد نظر را در درون آتش میگذاشتد و باز هم به شدت میدمیدند تا آهن نیز گداخته شده به شکل آتش درآید و از آن تبر و تیشه و داس و اتبر و بیل و کلنگ…. بسازند. با وجود آنکه آلات و ابزار الکتریکی موجب شده است که آهنگری از صورت سابق بشکل کارگاه‌های برقی درآید معهذا هنوز در غالب شهرهای ایران دستگاه کلک خودنمائی میکند و آهنگران مخصوصاُ جوگیها قبایل سیاری هستند که بصورت چادرنشینی زندگی می‌کنند و به تناسب فصل به روستاهای ییلاقی و قشلاقی میروند و در خارج از آبادی چادر می‌زنند.

اگرچه هر یک از خانواده‌های جوگی چند رأس اسب و الاغ و گوسفند دارند ولی حرفه اصلی آنها آهنگری است که چون در خارج از آبادی روستاها چادر زدند پس از نصب چادرها اولین کارشان اینست که زمین جلوی چادر را حفر میکنند و کلک را نصب میکنند. در حقیقت کلک اساس کار جوگیها و آهنگرهاست تا به آن وسیله به ساختن احتیاجات فلزی روستائیان بپردازند. وقتی که کلک کنده شود یعنی آنرا از زمین دربیاورند دلیل براینست که میخواهند از آن منطقه کوچ کنند و به جای دیگر بروند.

بعضی مواقع بین روستائیان و جوگیها اختلاف بروز میکند و گهگاه به منازعه و زد و خورد و منتهی میشود. در این موقع کشاورزان قبل از هر چیز جلوی چادر جوگی میروند و کلکش را میکنند و به دور می‌اندازند. وقتی که کلک کنده شد جوگی مجبور می‌شود اثاث و زندگی را جمع کند و به جای دیگر کوچ نماید. با این توصیف اجمالی معلوم گردید کلک را کندن یعنی دفع شر و رفع مزاحمت کردن است که در ادوار گذشته به علت بی‌نظمی و نابسامانی کشور و عدم وجود امنیت بیشتر مورد استعمال داشت و به همین جهت در اصطلاحات عامیانه رواج کامل پیدا کرده بصورت ضرب‌المثلی درآمده است .

ضرب المثل بالاخره کلکش را کندند در ازمنه و اعصار گذشته و دوران حکومیت مطلقه هنگامی که یکی از مخالفان و سرکشان دستگاه را سرکوب کرده از بین می بردند نیز به کار برده می شد ولی در حال حاضر ناظر بر کسی است که چون قصد تفتین و سعایت داشته باشد با اتخاذ تدابیر لازم نقشه هایش را بر هم زنند و دفع شر کنند .